Son illərdə təhsilin müxtəlif pillələrində aparılan islahatlara və qiymətləndirmə modellərində tətbiq olunan texniki yeniliklərə baxmayaraq, bəzi proseslərin hələ də sistemli deyil, mexaniki və gələcəyin tələblərindən uzaq formada təşkil olunduğunu müşahidə edirik. Bu xüsusda doktoranturaya qəbul mərhələsində keçirilən xarici dil imtahanları xüsusilə diqqət çəkir.
Təhsil eksperti, Təhsil İşçilərinin Həmrəyliyi Alyansının sədri Əmrah Həsənli bildirir ki, fəlsəfə doktoru səviyyəsində təhsil almaq istəyən şəxslərin böyük əksəriyyəti illərini tədrisə, elmi fəaliyyətə və araşdırma mühitində formalaşmağa həsr edən insanlardır. Lakin keçirilən xarici dil imtahanları bu şəxslərin elmi potensialını deyil, daha çox onların texniki dözümlülüyünü və şəraitə uyğunlaşma bacarığını ölçür. Bu isə təhsil sisteminin gələcək elmi nəslə münasibətindəki konseptual yanlışlıqları üzə çıxarır.
Əmrah Həsənli vurğulayır ki, ona edilən çoxsaylı müraciətlər, sosial platformalarda yayımlanan real müşahidələr və birbaşa iştirakçı təəssüratları bu imtahanların bir sıra ciddi problemlərlə müşayiət olunduğunu göstərir. Onun sözlərinə görə, əsas çatışmazlıqlar sırasında təşkilati qeyri-peşəkarlıq, texniki nasazlıqlar və şəffaflıqdan uzaq yanaşmalar xüsusi yer tutur:
“Təhsildə qiymətləndirmə yalnız düzgün cavabların sayından ibarət deyil. Bu, eyni zamanda insana olan münasibətin, prosesi idarə edənlərin məsuliyyətinin və ümumilikdə sistemin gələcəyə qoyduğu investisiyanın göstəricisidir.”
Ekspert əlavə edir ki, xarici dil biliyi, şübhəsiz, elmi fəaliyyət üçün mühüm alət sayılır. Amma bu alət ölçülərkən imtahan şəraiti də elmi etika və prinsiplərə uyğun şəkildə təşkil edilməlidir. Çünki bir nəfərin nəticəsi bəzən illərlə apardığı elmi işin, araşdırma motivasiyasının və hətta şəxsi və ailəvi planların taleyini müəyyən edə bilir. Belə bir məsuliyyətli prosesin “dinləmə avadanlığının zəif olması” və ya “sual kitabçasının verilməməsi” kimi texniki qüsurlarla yadda qalması artıq lokal yox, sistem xarakterli problemdir.
Əmrah Həsənli xüsusilə vurğulayır ki, yaşı 40-dan yuxarı olan, keçmiş sistem şəraitində xarici dil imkanlarına çıxışı olmayan şəxslərin də eyni texniki tələblərlə üz-üzə qalması daha ciddi narahatlıq doğurur:
“Bu şəxslərin real elmi potensialı dil bacarığına qurban verilir. Texniki səbəbdən yarışdan kənarda qalan, lakin elmi tədqiqat ruhunu daşıyan bu insanların nə qədər strateji dəyərə sahib olduğunu təhsil sferasından kənarda — milli inkişafın planlaşdırılmasında da dərk etməliyik.”
Ekspert bir sıra təkliflər irəli sürür və bildirir ki, bu imtahanlara yanaşma yalnız texniki yox, həm də strateji və insani olmalıdır:
- İştirakçıların dinləmə mühitinə xüsusi diqqət ayrılmalı, fərdi qulaqcıqlardan istifadə edilməlidir;
- İmtahan sonrası materialların təqdim olunması təmin edilməli, iştirakçılar öz nəticələrini və cavablarını analiz edə bilməlidirlər;
- Yaş fərqləri nəzərə alınmalı, alternativ qiymətləndirmə modelləri və hazırlıq proqramları tətbiq olunmalıdır;
- Elmi potensialı olan şəxslərə sistem çevik və dəstəkləyici yanaşmalıdır — çünki onları kənarda qoymaq elmi zənginliyi deyil, texniki normaları əsas tutmaq deməkdir.
Əmrah Həsənli yekun olaraq bildirir ki, əgər doktoranturaya qəbul mərhələsi sadəcə texniki baryerlərin aşılmasından ibarət olacaqsa, biz gələcəyin tədqiqatçılarını itirmək riski ilə üz-üzəyik:
“Təhsil insan üçündür. Ona görə də, insanı ölçməzdən əvvəl ona şərait yaratmaq əsas şərtdir.”
